O Congo - 50 Jaar Onafhankelijkheid in 50 Schilderijen

Binnen de Congolese samenleving speelt de volksschilder een zeer specifieke rol. Hij zit als kunstenaar niet op een artistiek eiland, maar hij leeft en werkt tussen het gewone volk. In zijn schilderijen zegt hij luidop wat er in de straten wordt gefluisterd. In een land waar journalisten hun werk niet meer naar behoren kunnen doen, noemt hij de dingen bij hun naam. Hij stelt de schrijnende levensomstandigheden van de bevolking aan de kaak als een openbaar aanklager. Zijn schildersdoek wordt het spandoek van de betoger die opstapt voor een betere samenleving. Als een cartoonist vergroot hij symptomatische kleine gebeurtenissen uit tot hilarische taferelen. Daar heeft hij in Congo trouwens meer dan genoeg aanleiding toe: de onvoorstelbare vervoersproblemen, de ambiance in Matonge, de preutsheid en de ondeugendheid die met seksualiteit gepaard gaan . zijn bron is onuitputtelijk.

Hij toont zich een meester in dubbele bodems en hij versterkt alles met felle kleuren en een soms bijna karikaturale vormgeving. Als ooggetuige van de woelige geschiedenis die het land de laatste vijftig jaren doormaakte vervolledigt hij de feitelijke gebeurtenissen met emotionele betekenissen. Kortom: zijn werken vormen het collectieve geheugen van de Congolese bevolking. Hoewel de onderwerpen van de volksschilders heel uiteenlopend zijn, hebben wij vanaf het begin gekozen voor werken die een politieke of toch een politiek-gerelateerde inhoud hebben. In deze tijd waarin er op politiek niveau alles aan gedaan wordt om niemand voor het hoofd te stoten, is het aan de culturele instellingen om een podium te geven aan de culturele stemmen die - zoals Marc Reynebeau het verwoordt in zijn beschouwing verderop in deze catalogus - "hun eigen niet-officieel goedgekeurde maar daarom des te authentiekere ervaring wilden formuleren en onder de aandacht brengen".
De Congolese kunsthistoricus Joseph Ibongo schreef voor ons een korte geschiedenis van de volksschilders in Kinshasa. Aan Marc Reynebeau vroegen wij om een beschouwing over de positie van 'de culturele instelling' in de viering van 50 jaar onafhankelijkheid van Congo.

Dans la société congolaise, le peintre populaire joue un rôle spécifique. En tant qu'artiste, loin d'être isolé dans une tour d'ivoire, il vit et travaille entre les gens du peuple. Ses tableaux rapportent à haute voix ce qui est chuchoté dans les rues. Dans un pays où les journalistes ne peuvent faire leur travail comme il se doit, c'est lui qui nomme les choses par leur nom. Il dénonce les misérables conditions de vie de la population avec la virulence d'un procureur général. Son tableau devient la banderole du manifestant qui descend dans la rue pour exiger une société meilleure. Sous sa loupe, tel un cartooniste, les menus incidents symptomatiques deviennent des scènes hilarantes. Et au Congo, il a d'ailleurs assez l'occasion de le faire: les problèmes inimaginables de transports, l'ambiance à Matongé, la pudibonderie et l'espièglerie qui vont de pair avec la sexualité. ses sources sont inépuisables.

Il se montre un maître dans l'art du double sens et il rehausse le tout de couleurs vives et même parfois d'un style presque caricatural. Témoin oculaire de l'histoire mouvementée que le pays traverse les cinquante dernières années, il infuse les événements de significations émotionnelles. Bref: ses oeuvres forment la mémoire collective de la population congolaise. Bien que les sujets des peintres populaires soient très divergents, nous avons dès le début opté pour des oeuvres avec un contenu politique ou qui touche au politique. Dans ces temps où tout est mis en oeuvre au niveau politique pour ne blesser personne, c'est aux institutions culturelles de donner une plateforme aux voix culturelles qui veulent, comme Marc Reynebeau le dit dans sa contribution plus loin dans ce catalogue: "formuler et faire partager leur propre vécu - un vécu que les instances officielles n'entérinent pas, mais qui n'en est que plus authentique". L'historien d'art congolais Joseph Ibongo a rédigé pour nous une courte histoire des peintres populaires à Kinshasa. À Marc Reynebeau, nous avons demandé de définir la position de 'l'institution culturelle' dans la célébration des cinquante ans d'indépendance du Congo.

Artistes: Cheri Samba, Cheik Ledy, Moke, Syms, Cheri-Cherin, Tshibumba et autres.
Essai van de Congolese kunsthistoricus Joseph Ibongo.