Gallen-Kallela

In 2022 zal het Musée Jacquemart-André de schijnwerpers richten op het oeuvre van de Finse schilder Akseli Gallen-Kallela (1865-1931). Aan de hand van zeventig werken afkomstig uit openbare en private verzamelingen, met onder meer enkele uitzonderlijke bruiklenen van het Gallen-Kallelan Museo in Espoo (Finland), spitst deze monografische tentoonstellingscatalogus zich toe op het aspect dat zijn hele carrière domineert: het Finse landschap. Wolken worden weerspiegeld, nu eens mat en dan weer glanzend, afhankelijk van of het ijs gesmolten is of een fijn spoor op het water heeft achtergelaten. Wattige sneeuw schept nieuwe vormen. Plotseling doorbreekt een boom de horizontaliteit van het landschap en onderstreept hij de eenzaamheid die in deze noordse contreien heerst. Niemand heeft Finland ooit beter kunnen vatten dan Gallen-Kallela. Zijn oeuvre zet zich af tegen de steedse moderniteit en is verankerd in een ongerepte natuur met een adembenemende schoonheid. Zijn inspiratie put hij uit de seizoenen, de wouden en de ontelbare Finse meren. Zijn symfonische landschappen zinderen onder de volle kracht van de natuurlijke elementen. Het lijkt wel of er voorouderlijke, mythologische en heilige machten in deze symbolistische landschappen schuilen. Hoewel werken van Gallen-Kalella al te zien waren op thematische tentoonstellingen rond de Finse of de Scandinavische kunst, was het de grote retrospectieve die het Musée d''Orsay in 2012 aan hem wijdde die het Parijse publiek met de carrière van deze kunstenaar kennis liet maken. Zijn werk was aanvankelijk vooral bekend om zijn voorstellingen van de Kalevala-mythe en werd geïnterpreteerd in termen van een nationaal discours, maar sindsdien is het in al zijn verscheidenheid verkend, met inbegrip van zijn reizen naar Afrika en New Mexico. De tentoonstelling met bijbehorende catalogus waarmee het Musée Jacquemart-André een bijdrage tot de verspreiding van de Finse kunst buiten de landsgrenzen wil leveren, is weliswaar beperkter van opzet, maar ze wil vooral dieper ingaan op de verhouding van de mens tot de natuur zoals die in de loop van zijn carrière evolueert. Eerst is ze etnografisch, maar vanaf de jaren 1895 inspireert ze zich op het esoterische denken, om zich dan rond de vorige eeuwwisseling op ongeëvenaarde schaal te ontplooien. Tegelijkertijd evolueert zijn stijl van naturalisme naar symbolisme. De bouw van zijn woning-atelier Kalela in 1894, ver verwijderd van de stad en elke moderniteit, bekleedt een centrale plaats in de artistieke en conceptuele definitie van de rol van de kunstenaar in de natuur. Binnen deze zowel naar buiten als naar binnen gerichte microkosmos verwezenlijkt Gallen-Kallela zijn artistieke utopie die zijn hele oeuvre doordringt. De evocatie van Kalela vormt dus de spil waaromheen het thematische parcours van dit werk loopt, tussen naturalisme en symbolisme. Het eerste deel is gewijd aan een door de Finse boerenstand bevolkte natuur, met schilderijen doordrongen van naturalistische invloeden en van het onderricht dat hij in de jaren 1880 in Parijs genoot. Dan gaat de aandacht uit naar zijn woning-atelier, dat hij zelf ontwierp en in het hart van de Finse natuur liet bouwen, en kunnen we de verscheidenheid ontdekken van de media die de kunstenaar verkende, van de grafische tot de decoratieve kunst. Vervolgens is een belangrijk hoofdstuk gewijd aan de mythologische figuren uit het Kalevala-epos, en tot slot buigt de catalogus zich over de ongerepte landschappen die een gewijde emotie oproepen, een natuur waarin een spirituele aanwezigheid heerst. Aan de hand van specifieke motieven legt de door Gallen-Kallela ontwikkelde taal van reflecties, geruis en stilte vanaf het einde van de 19e eeuw het wezen van het Finse landschap vast. Musée Jacquemart-André, Parijs - 11/03/2022 - 25/07/2022

En 2022, le musée Jacquemart-André met à l''honneur l''oeuvre du peintre finlandais Akseli Gallen-Kallela (1865-1931). A travers près de soixante-dix oeuvres issues de collections publiques et privées, comptant notamment des prêts exceptionnels du Musée Gallen-Kallela d''Espoo, ce catalogue d''exposition monographique se focalise sur un aspect dominant de son oeuvre et traversant l''ensemble de sa carrière : la question du paysage finlandais. Des nuages se reflètent, tantôt mats tantôt brillants, selon que la glace a fondu ou laisse une fine trace sur l''eau. Une neige cotonneuse invente des formes nouvelles. Soudain, un arbre transgresse l''horizontalité du paysage et souligne l''intense solitude qui règne dans cette contrée nordique. Gallen-Kallela a su dire la Finlande mieux que personne. Tournant le dos à la modernité urbaine, il a ancré son oeuvre dans une nature sauvage d''une beauté à couper le souffle, puisant son inspiration dans les saisons, les forêts et les innombrables lacs finlandais. Symphoniques, ses paysages vibrent de toute la puissance des éléments naturels. Symbolistes, ils semblent habités de forces ancestrales, mythologiques et sacrées. Si des oeuvres de Gallen-Kalella avaient déjà été présentées lors d''expositions thématiques, centrées sur l''art finlandais ou l''art nordique, c''est la grande rétrospective que lui a consacrée le musée d''Orsay en 2012 qui a permis au public parisien de découvrir l''ensemble de sa carrière. Longtemps célébré pour ses peintures du mythe du Kalevala ou interprété à l''aune d''un discours national, son oeuvre est depuis exploré dans sa grande diversité, intégrant ses voyages en Afrique et au Nouveau Mexique. Apportant sa contribution à la diffusion de l''art finlandais hors de ses frontières, l''exposition et son catalogue au musée Jacquemart-André sont plus circonscrite mais s''attachent de manière plus approfondie à la question de la relation de l''homme à la nature, qui évolue au cours sa carrière. Ethnographique à ses débuts, elle se nourrit de la pensée ésotérique dans les années 1895 pour se montrer d''une amplitude inégalée au tournant du XXe siècle. Cette évolution s''accompagne d''un changement de style, du naturalisme au symbolisme. La construction de sa maison atelier Kalela en 1894, loin des villes et de la modernité, occupe une place centrale dans la définition artistique et conceptuelle du rôle de l''artiste dans la nature. Au sein de ce microcosme tourné tant vers l''extérieur que l''intérieur, Gallen-Kallela a réalisé son utopie artistique dont la portée s''exprime fortement dans son oeuvre. Une évocation de Kalela constitue donc le pivot autour duquel s''articule le parcours thématique de cet ouvrage, entre naturalisme et symbolisme. La première partie est consacrée à une nature habitée par la paysannerie finlandaise avec des toiles imprégnées d''influences naturalistes et de l''enseignement qu''il reçoit à Paris dans les années 1880. Ensuite, l''attention est donnée à sa maison-atelier, qu''il conçoit lui-même et fait construire au coeur de la nature finlandaise, présente la diversité de media qu''explore l''artiste, des arts graphiques aux arts décoratifs. Une importante section est ensuite consacrée aux figures mythologiques du Kalevala. L''ouvrage enfin se penche sur des paysages sauvages évoquant une émotion sacrée, une nature habitée par une présence spirituelle. A travers certains motifs, le vocabulaire de reflets, de bruissements et de silence que développe Gallen-Kallela constitue l''identité du paysage finlandais depuis la fin du XIXe siècle.